Matematik, coğrafya, astronomi ve algoritma gibi bilim dallarında çalışmalar yapan Harezmi kimdir sorusu sıklıkla sorulmaktadır. Peki Harezmi kimdir, hangi alanlarda çalışmıştır? Sizin için detaylarıyla yanıtladık!
Harezmi Kimdir?
Harezmi 9. Yüzyılın sonlarında yaşamış Fars kökenli bir bilim insanıdır. Zamanının imkânlarına göre oldukça büyük çalışmalar yapmıştır. Özellikle matematik ve algoritma gibi bilim dallarında oldukça etkili çalışmaları olmuştur.
Harezmi’nin hayatı ile ilgili çok az bilgiye ulaşılabilmektedir. 780’li yıllarda Horasan bölgesinde yaşadığı bilinmektedir.
Harezmi, döneminin en ileri bilim merkezlerinden olan Beytü’l Hikme’nin yöneticiliğini yaptığı bilinmektedir. Günümüze kadar ulaşan eserlerinin de bu merkezde yazıldığı tahmin edilmektedir. Bu sıralarda saray astronomu olarak da görev yaptığı kaydedilen bilgiler arasındadır.
Harezmi kimdir kısaca bahsettik. Şimdi de hayatına ve yaptığı çalışmalara bakalım…
Harezmi’nin Hayatı
Harezmi veya asıl adıyla Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî İranlı bir ailede Horasan’ın Harezm şehrinde doğmuştur. İsmi El Harizmi olarak da bilinmektedir. Temel eğitimini doğduğu yerde almıştır. Harezmi daha sonrasında Bağdat’ta bilimin daha gelişmiş olduğunu öğrenerek Bağdat’a gider. Burada yapmak istediği çalışmaları yapabileceğini düşünür.
Dönemin Abbasi halifesi Mem’un, Harezmi’nin ne kadar zeki ve yetenekli olduğunu anlar. Bu yüzden de Harezmi’yi Bağdat Saray Kütüphanesi’nde görevlendirir.
Harezmi’nin Çalışmaları
Harezmi birçok çalışmasını halife tarafından görevlendirildiği Bağdat Saray Kütüphanesi’nde yapmıştır. Bu kütüphanede yaptığı çalışmalar sonucu önemli bir gökbilimci ve matematikçi olmuştur.
Harezmi’nin ilk eserleri aritmetik ile ilgili olmasına rağmen bu kitabın orijinal hali günümüze kadar ulaşamamıştır. Bunun sebebi ise kitabın Latince’ye çevrilmiş olmasıdır. Harezmi De Numero Indorum (Hint Rakamları Hakkında) adındaki yazdığı kitapta on rakamlı hesaplama sistemini açıklamıştır. Batıda yaşayan bilim insanları Romen rakamları yerine Hint rakamları kullanmayı bu kitap sayesinde öğrenmişlerdir.
Harezmi’nin bu kitabı Batı dünyasında oldukça ilgi görmüştür. Daha sonralarda bu hesaplama sistemine “algorism” denmiştir. Batılı kaynaklarda Harezmi’nin ismi “Algoritmi, Alkarismi” olarak geçmektedir.
Coğrafya ve Astronomi
Harezmi astronomi alanında da oldukça bilgili bir bilim insanıdır. Abbasi halifesinin kurduğu gözlemevinde çalışmalar yapan Harezmi gözlemleriyle o dönemde adından söz ettirmiştir. Harezmi, 828 829 yıllarında gerçekleştirilen dönence gözlemlerine katılmıştır.
Harezmi’nin astronomi alanında yazdığı Zij el-Sindhind kitabı bulunmaktadır. Türkçeye ise Siddhanta’nın astronomik tabloları olarak çevrilmiştir. Zij el-Sindhind kitabının içerisinde 166 adet takvimsel ve astronomik veriler bulunmaktadır. Kitap 37 bölümden oluşmaktadır ve bir sinüs değeri tablosu da mevcuttur.
Harezmi coğrafya alanında da çalışmalar yapmıştır. Ptolemy’nin coğrafya kitabını düzenlemiş ve yeniden yazmıştır. Harezmi 830 yılında 70 bilim insanıyla beraber çalışarak bir dünya haritası çizmiştir.
Harezmi bu çalışmalarının yanı sıra dünyanın çevresini ve hacmini hesaplama çalışmalarında da yer almıştır. Kitab üürat el-Ard adlı kitabını coğrafya alanında yazmıştır.
Matematik
Harezmi’nin El-Cebr ve’l – Mukabele adlı kitabı cebir konusunda yazılan ilk kitap olarak bilinmektedir. Bu kitapta cebiri ilk kez sistematik bir hale sokmuştur. Harezmi cebirin temellerini atan ilk kişidir. Böylece Harezmi sayesinde cebir matematiğin ayrı bir dalı olmuştur. Bu çalışmalarından ötürü “cebirin babası” olarak da anılmaktadır.
Harezmi aynı zamanda sıfır rakamını ve x bilinmeyenini kullanan ilk kişidir. Kendisinden önce sıfır rakamını kullanmayan medeniyetlere bu rakamı öğretmiştir.
Harezmi bu çalışmalarının yanında kitabında doğal sayıları doğru bir şekilde tanımlamıştır. Ayrıca ikinci dereceye kadar olan polinom denklemlerinin de çözümlemesini yapmıştır.
Bazı bilim tarihçilerine göre de sinüs ve kosinüsü ilk kez Harezmi kullanmıştır.
Harezmi’nin Eserleri
Harezmi kimdir sorusunu yanıtlarken eserlerinden de bahsetmek gerekir. Harezmi’nin eserleri aşağıdaki gibidir:
- El-Kitab’ul Muhtasar fi’l Hesab’il Cebri ve’l Mukabele
- Kitap al-Muhtasar fil Hisab el-Hind
- El-Mesehat
- Zic-ul Harezmi
- Kitab al-Amal bi’l Usturlab
- Kitab’ul Ruhname
- Kitab surat al-arz
- Kitab’ul Tarih
Sık Sorulan Sorular
Harezmi hakkında sıkça sorulan soruları sizler için yanıtladık!
1- Harezmi Neyi İcat Etmiştir?
Harezmi bir bilim insanı olarak bilimin birçok dalında çalışmalar yapmıştır. Fakat bir mucit olmadığı için herhangi bir şey icat etmemiştir.
2- Harezmi Türk Mü?
Bu zamana kadar gelen kaynaklara göre Harezmi’nin Fars kökenli olduğu bilinmektedir. Peki Harezmi nerelidir? Horasan’daki Harezm şehrini Hive bölgesinde doğmuştur. Bazı kaynaklara göre Harezmi’nin Harezmi Türkü olduğu da söylenmektedir.
3- Harezmi’nin Eğitim Modeli Nedir?
Harezmi’nin bilinenin aksine bir eğitim modeli yoktur. Çünkü Harezmi matematik ve astronomi alanında çalışmalar yapan bir bilim insanıdır. Harezmi’nin eğitim modeli bir öğretim yöntemi olmamakla beraber matematik ve astronomi alanlarında metot olarak kullanılır.
